Đi "phượt"

“Phượt” là chữ chỉ những thanh niên, đa phần trí thức, ưa thích phiêu lưu, hay làm những chuyến du hý kiểu tây ba lô. Điểm đến của họ là vùng miền xa xôi, kì thú, hay đơn giản chỉ có cái tên vẫy gọi, sang trọng thì ra cả ngoài biên giới... Phương tiện: xe máy, xe khách, xe ôm, lội bộ, xe vẫy... Trang Web: WWW. phuot.com.
Ghi chép của một “phượt” thường giầu chất tự sự, kể, tả, “hồi kí” xen lẫn những quan sát, so sánh...

27/11/’07
Đang là mùa khô. Thị xã Hà Giang không bụi bậm mấy, hẳn là vì được dòng sông Lô. Đường vào có trạm rửa xe, nhưng là với ô tô thôi, dù hai chiếc future của “đoàn” mình cũng đáng phải tắm lắm. Đây là vùng đất khá phẳng, hẹp, xưa chắc chỉ đóng đồn quan binh và quan trị quan nhậm, có vài bản Tày xung quanh. Giờ thì chả còn mấy màu sắc dân tộc. Người Kinh, đa phần Phú Thọ, Tuyên Quang, Yên Bái... buôn bán, “làm cán bộ” và dịch vụ. Đi tìm hàng internet rất khó, chỉ có chỗ chơi điện tử. Nhưng đêm xuống có cháo ấu tầu, bà chủ đưa xem củ ấu tầu rồi nhất định đòi lại “vì nó độc”. Bảo tàng độc đáo, màu sắc Mông, Lô Lô, Giấy sặc sỡ. Chợ không nhiều thổ sản. Hàng Trung Quốc tỉnh khác sang là chính, chứ không phải từ cửa khẩu Thanh Thuỷ gần đấy.
Chán, là cái hình thái tựa vào núi vẫn còn, nhưng bao quanh sông Lô thì hầu như đã hết. Bờ tây, trừ chỗ quảng trường 26 tháng 3 có tượng Bác Hồ với đồng bào các dân tộc còn trông thấy bờ, những nơi khác bị bít lại cả. Bờ đông tệ hơn, nhà bê tông chổng đít ra sông, dĩ nhiên chất thải cũng tống theo.
Hà Nội cũng “nhốt” sông Hồng. Viêng Chăn, nghe bảo chính quyền muốn giải toả nhà cửa 8 km dọc sông Mê - kông, để giữ hình thái sông nước cho thành phố.
Quên là phải giới thiệu “đoàn”. Mình lớn nhất, 25, công chức, thỉnh thoảng viết nên xin được cái giấy giới thiệu là cộng tác viên báo chí, tập karate, cận thị, đẹp trai. Minh, 23, mới ra trường coi như còn bú tý. Và Tuyết Quỳnh, 24, làm cho liên doanh, tiếng Anh rất giỏi. Mới đi “phượt” một lần với nhau, nửa đêm mò vào chỗ kinh tuyến A. giao nhau với vĩ tuyến B. trong rừng Quảng Trị, nhưng đông người. Lần này không cần la bàn nhưng khư khư bản đồ, sách tra cứu du lịch, vì cổng thông tin điện tử của Hà Giang nghèo nàn. Xe mình chở đồ, Minh đèo Quỳnh. Nhà nghỉ 150 nghìn một đêm, cứ nghía ba anh em thuê chung phòng. Được cái có thể coi Quỳnh như con trai, có khi còn quá con trai.
2 “con” future ngon. Đi chơi mùa khô không sợ sạt đường.
Ông Hùng Đình Quý, trước làm giám đốc văn hoá thông tin rồi hội văn nghệ tỉnh, bảo người Mông có gốc Trung Cận Đông, di sang Xi – bê – ri, khi dời xuống Trung Quốc thì lập nước Tam Miêu, nhưng bị người Hán kì thị bèn nam đào. Từ đó cứ đến chỗ nào có dấu chân người là đi tiếp, thành ra cứ leo lên cao mãi, ở chỗ không có nước. Hà Giang có “quốc gia đá” tức bốn huyện Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc toàn người Mông là thế.
Đêm ngủ yên. Quỳnh bảo uống thuốc hãm kinh.

28/11
Huyện lỵ Hoàng Su Phì (cây vỏ vàng) là thị trấn Vinh Quang (sao không có tên dân tộc nhỉ?). Đường từ ngã ba Tân Quang vào quãng sáu bẩy chục cây, có người đếm được 1009 khúc cua. Lên xuống liên tục, đèo Pha Đin còn gọi là “cụ”, mệt nhất là không có gương lồi, xe sầm sầm đâm vào mặt. Mình cứ lo cái lưng, ngã hồi leo Phansipan, nhưng không thấy gì. Hai tên kia khoẻ re. Hoàng Su Phì có suối nước nóng, giá mà được tắm. Đi tiểu, cành trà có hoa sớm níu lại.
Leo tiếp lên Xín Mần đường vẫn thế. Đứng trên cao nhìn xuống ruộng bậc thang chỉ có rạ xơ xác, hình dung đến mùa gặt, quang cảnh sẽ lộng lẫy lắm, đủ sức vẫy gọi những tay máy phương xa. Đám hồng hồng rất dễ thương là tam giác mạch đang nở hoa, hạt chín thì xay làm bánh, nấu rượu. Rừng cây kim an, giống Trung Quốc, có lẽ tựa bạch đàn, thứ cây rất hại đất. Những đàn bà tay không bao giờ nghỉ, chả xe lanh thì thêu, ngồi thêu, đứng thêu, nghiêng nghiêng dựa cột cũng thêu. Phụ nữ Mông đái đứng, không có “săm” trong chiếc váy phấp phới, còn đàn ông quần rộng quấn cạp, thành thử đái ngồi; nghe nói thế chứ đã chớp được pha nào...
Huyện Xín Mần đóng ở Cốc Pài, qua cầu treo sông Chảy, có nghĩa đây là đầu nguồn nước cho thuỷ điện Thác Bà. Cà phê Hồi Loan đầu huyện có mùi “hàng họ”. Chợ bán ấu tẩu, hạt dổi làm thức chấm, củ, hoa, rễ tam thất, đá lửa, bật lửa xăng, đèn pin tàu. Quỳnh lạc ngay vào hàng thổ cẩm, mình đàn ông còn thấy quá đẹp. Xín Mần xa tỉnh nhưng có cơ phát về du lịch hơn Hoàng Su Phì, vì đường nối sang cả Bắc Hà Lào Cai được. Tây đi hoang trên xe Minsk khá nhiều. Khu trung tâm nhộn nhịp, nhưng ngay xã Cốc Pài còn ba thôn chưa có điện, vì đường “leo” cho cột khó quá.
Trạm 5 biên phòng ở độ cao 1990 mét, anh trung uý má hồng Quỳnh phải ghen. Trình giấy, trò chuyện, ngắm cái cổng đá còn chữ nho, và cây cột mốc cả chữ Pháp. Bên kia là chợ to, ngày phiên dân hai bên họp cả vài nghìn người, đường bê tông to uỵch, rãnh thoát nước rất chỉnh. Coi như được xuất ngoại, tử vi mình chắc có thế?

29/11
Lơ vơ vào trường phổ thông nội trú. Hiếm khách, nên các thầy cô, đa phần ngoài hai mươi, chuyện ríu ran. Thịt lợn, rau đắt. Kêu là xã vùng hai, lại mới cắt khoản hỗ trợ nên mới ra trường chưa được 2 triệu.
Lại lên với xuống, cua hết phải rồi trái. Minh đã học lái bằng hông. Mới hay rằng người Nùng ở rất cao, trên cả người Dao, chỉ dưới người Mông. Nhà cũng chình tường nhưng bên trong bằng gỗ, thường có gác. Chình tường là ghép ván hai bên, cho đất vào giữa rồi nện, bỏ ván ra còn thấy vệt, ở được dăm bẩy chục năm.
Ăn cơm chợ Hà Giang, nghe được câu “Trung ương xuống tỉnh - tỉnh đãi, tỉnh xuống huyện - huyện tiếp, huyện xuống xã - xã đãi. Nhưng xã lên huyện thì “mày đi đâu?”. Một câu khác, huyện hỏi xã lên họp: “Sao mày không đi xe huyện đón? - Đi thì mai mới đến! – Thế ô tô huyện đâu? - Đang uống nước dưới suối!”.
Trở về nhà nghỉ. Ngủ không vẫy tai sướng ơi là sướng. Tỉnh có khác.

30/11
Chợ Minh Tân huyện Vị Xuyên 8 ngày một phiên. Cổng vào có hàng điện tử, nhạc Trịnh inh ỏi. Nhưng bên trong thật độc đáo. Váy áo ríu ran bên hàng sáp nẻ, gương, xà tích. Đàn ông ưa áo bò nhiều khuy, thắt lưng chi chít đinh. Chó con sắp “đi ở”, ngồi trong rọ tre, “ánh” mắt rất khó tả, vừa ngộ nghĩnh vừa tồi tội. Bà già Tày bảo phải bán, nhà không nuôi được chó mực, rồi sẽ mua con vàng.
Minh xà vào đám lăn xúc xắc gỗ đầu chợ, quan sát một lúc rồi chơi, được liên tiếp, cho lại lão chủ. “Chú mày đúng là dân cờ bạc chuyên nghiệp”, mình bảo. “Anh chả biết gì cả, cái thằng nộp tiền liên tục là “mồi” đấy”.
Men sông Tráng Kìm là vào “quốc gia đá”. Dù đường không ngoằn ngoèo như hôm Xín Mần nhưng cảnh vật quá dữ dội. Núi cứ dựng ngược. Đá đâm lên trời nhọn hoắt. Đang khô hạn, chỉ thấy xám một màu, chắc mưa xuống sẽ xanh hơn. Những nấm thân ngô nằm ỉ ôi như bù nhìn, đợi đến ngày ngún khói xấy khô dây thịt trên bếp. Con trâu không sống được ở đây. Người ta trèo lên cao, lấy đá chất thành bờ từng khoảnh bằng cái mùi xoa, rồi địu đất lên, đợi mưa tra hạt ngô xuống, làm ra những mèn mén với rượu men lá. Tắm rửa là chuyện xa xỉ, thành thử váy đàn bà, đẹp là thế, cứ đập đập rồi phơi bờ rào, có nhẽ muốn tra tấn thằng nào cứ đem chụp lên đầu nó là ổn.
Phim “Cao nguyên đá”, ông Lê Mạnh Thích làm đã kinh, nhưng tận mắt rồi thì thấy chưa là gì. Đá đen đâm phộc trời xanh, không thể tả nổi.
Quản Bạ, Yên Minh đóng huyện trên vùng đất khá phẳng phiu, nhưng khoan xuống nghìn mét chưa có nước. Uống sữa cô gái Hà Lan ở ngã ba. Bà người Tày bảo đi ăn cưới, mừng những một trăm. Rồi Cổng trời, đồi Vú cô tiên. Thủ tướng mới lên cho “quốc gia đá” 30 bể nước, mỗi cái tới ba tỷ đồng. Khát! Cả nghìn năm còn khát, dù điện đường trường trạm khá đủ.
Cách Đồng Văn mươi cây, nhà Vương hiện ra đột ngột. Quá đẹp! Tường cao chỉ đá xếp mà vững chắc. Lợp ngói âm dương, có bể hứng nước từ mái. Được hàng sa mộc trăm tuổi che chắn, dinh thự ông vua xứ Mèo vẫn có vẻ mỏng manh khi cần phòng thủ. Nhưng chắc phải có thầy chọn chứ?
Phố huyện đang trưa hai ba đám ngã vì say. Thấy bảo cán bộ giờ đi xã không “căng hải” nữa, mà xe máy, ngày ngày họp hành tiếp khách quần quật nên gút nhiều. Đáng kể nhất là khu chợ cũ, ba dẫy 15 gian xếp thành chữ U, hàng bếp xây đá để bắc chảo thắng cố ngày phiên. Những cột đá hai người ôm đỡ mái lợp ngói âm dương, thợ Tứ Xuyên Trung Quốc làm. Và dãy nhà cổ trong bản Nghiến - đang làm hồ sơ di tích lên UNESCO. Người Tày ở đây có họ Nguyễn, hỏi cụ Dục, ra ông tổ là gốc Thanh Hoá tha phương. Một quá trình pha tinh huyết vào những đàn bà Tày, giờ máu Kinh chỉ còn mấy phần.

1/12
Ai lên Hà Giang chưa đến chỗ cực bắc đất nước coi như chưa lên. Phi lên từ tinh mơ. Đồn Lũng Cú có gốc đào sớm điểm hoa, đến tháng năm quả trĩu phải chống cành, sáng ra nhặt mấy xô đổ đi. Nhiệm vụ biên phòng, ngoài tuần tra biên giới là nắm dân, chữa bệnh, tuyên truyền giữ rừng, đẻ ít..., và quan hệ với bên kia. Có người đóng lâu, khi về hưu chưa một lần đưa con đi khai giảng, vì cữ Quốc khánh là phải bám đồn.
Cột cờ cực Bắc lộng gió. Lá cờ 54 mét vuông, rộng hơn lòng nhà mình – trông bé tý. Phần phật, mươi ngày thay một lần. Và cây cột to hơn thân điếu ục, đã có lúc phải bị vặn. Hình dung lúc thay cờ, ba chiến sĩ đánh vật. Bản Lô Lô bên dưới vọng lên tiếng gà chó. Ngày xưa, khi trống đồng rền rĩ báo phỉ sang, biên cương náo động thế nào?
Chợ Ma Lé tiêu cả nhân dân tệ. Váy Mông 100 nghìn đồng, dĩ nhiên có ni lông và không khâu tay. Thắng cố “đồng bào” 20 – 30 nghìn đồng một bát. Rượu ngô 5000 đồng chai 65. Không có thắng cố “cán bộ”. Có anh say ngủ trên xe uyn ngay bờ vực, gọi là “ngất trên cành quất”.

2/12
Sang đến Mèo Vạc, còn kinh vì vượt đường Hạnh Phúc chiều qua quá muộn. Mã Pì Lèng (dốc ngựa quỳ) thăm thẳm, dưới chân vực là sông Nho Quế xanh lè. Chụp ảnh ở bia kỉ niệm hàng vạn dân công treo người làm đường. Vẫy theo xe du lịch chở toàn tây già đầm xệ.
Chợ Mèo Vạc thật là đặc sản về màu sắc dân gian, có lẽ đặc sắc nhất với người mê chợ như mình. Chợ vùng cao là cái hội. Từ sáng sớm, sắc Mông, Lô Lô, Nùng, Dao đã tràn ngập thị trấn. Đàn ông dắt bò, dê, ngựa, chó, ôm gà, vác mía. Đàn bà vào sân cơ quan (vắng vẻ vào chủ nhật) vén tóc, vuốt khăn, quên gương thì soi nhờ hàng xà tích, vòng bạc. Khoảnh đất bằng cái sân bóng đá phía sau nồng mùi nước đái bò. Cả nghìn con được, giá từ một đến chục triệu, đực đắt hơn cái. Lợn giống rất đắt, mỡ lá càng đắt. Vịt ngan không có; lấy đâu ra nước! Toàn đàn ông đứng đong đưa. Bán được giá rồi vào hàng ăn, có nhẽ không có vợ chả anh nào về được đến nhà. Phía trong phập phồng mái ni lông, bên dưới tràn trụa rượu ngô nghìn một bát. Chảo thắng cố khổng lồ sôi sục, bên trong lòng phèo ruột rà nhào lộn tíu tít. Những tảng thịt luộc, cỗ lòng, lá gan bốc hơi mù mịt. Các thức nhắm ấy thể nào cũng phải kèm vào xôi trắng, xôi nếp cẩm. Mèn mén không thể thiếu, mang sẵn đỡ tiền lại no inh ích. Ngôi chợ xây chèn chặt người, là thiên đường của váy áo vải vóc, đồ trang sức. Rồi cát xét, thắt lưng đầy đinh, đa phần đồ tàu. Ai cũng đeo quẩy tấu nên di chuyển rất khó, cứ chầm chậm từng bước theo dòng. Hơi người nồng nồng, nằng nặng bốc lên quánh đặc trên nóc.
Sân bóng đá đã có người say. Hỏi chuyện một cô bé, biết đi từ 2 giờ sáng, 7 giờ đến nơi, hai đứa trẻ, một bốn, một năm tuổi tha thẩn bên cạnh là con. Chả biết có nên tiếc là không có thắng cố “cán bộ” để nếm...
Quá trưa sang chiều, nếu tỉnh được thì về. Rời bỏ con đường phủ nhựa của thị trấn, họ rẽ sang đường đất, bám vào đá ngàn leo lên những đường con dốc ngược . Cắm cúi, thũng thẵng, đến tối mịt, chỉ còn lối đi có cứt dê lẫn trong bụi chó đẻ, là gần tới nhà rồi...
Hoàng Định

2512 TRẦN TRƯỜNG CHIẾN